Empati nedir?

Sosyal ve duygusal gelişimle ilgili bir mesele olan empatinin literatürdeki karşılığı, karşıdaki kişinin yaşamış olduğu durumla ilgili uyumlanma demek. Yani bir durum karşısında olduğu gibi kişinin ne düşündüğü ya da hissettiğini anlama çabası değil, uyumlanabilme becerisini geliştirebilmek. Kısacası, benzer ya da yakın bir durumla eşleştirebilme durumu. Örneğin, eli kesilen birinin acısını hissetmek için kişinin elinin kesilmesi değil de elini acıtacak başka bir deneyim ile uyumlanması yakın bir deneyim ile karşılaştırılması kısaca.

Çocuklarda empati yeteneği ne zaman gelişmeye başlıyor?

Empati duygusu aslında bebeklik döneminde başlıyor ve bebeklik döneminden itibaren, bir-iki yaş, ilk çocukluk denilen üç-dört-beş yaşlarında aslında bebekler ve çocuklar duygulara tepki veriyorlar. Karşıdaki kişilerin yaşantılarını gözlemleyerek anlamlandırmaya çalışıyorlar ve bu öğrenilen bir süreç olarak ilerliyor. Örneğin, annenin ağlaması ya da başka bir arkadaşının ağlaması çocuğun ağlama davranışı ile ilgili fikir edinmesine yardımcı oluyor. Empati sürecinin çocuk tarafından anlaşılabilmesi için çocuğun bilişsel ve zihinsel gelişiminde başkalarının duygularını anlayabilmeyle ilgili zihninde bir değişiklik geçirmesi gerekiyor. Uyumlanma denilen bu kısım aslında beş-altı yaşlarına harekete geçen ama yedi-sekiz-dokuz yaşlarında korunumla birlikte yani idrak etme, kendi deneyimleri ile karşıdaki deneyimleri karşılaştırma becerisinin oluşmaya başladığı süreçte bir beklenti olarak karşımıza çıkıyor.

Empatinin çocuk gelişiminde önemi nedir?

Burada anne ve babanın iletişim kurması, açıklamaları çok önemli. Empati dediğimiz karşıdaki kişinin duygularına ve davranışlarına uyumlanma süreci, yani zihnen uyumlanma, zihnimizi karşıdaki kişinin yaşadığı duyguya yakın bir seviyeye getirebilme becerisi. Bu becerinin gelişmesi noktasında ebeveynlerin iletişim tarzı çok önemli. Literatür de şunu söylüyor: Çocuklar bu dönemde ben merkezci bakış açısı, zihinsel yapılarından dolayı anlamlandırma süreçlerinde problemler yaşayabiliyorlar. Bu durum çocukların zihinsel kapasite özellikleri ve genetik olarak tüm çocuklarda yürüme, koşma gibi zaman içerisinde gelişiyor.

Çocuklar daima erken yıllarda olaylara kendi tarafından bakarlar. Bunun da bir testi bulunuyor: ‘Bakış açısı alma testi’. Bu teste, çocuğun önüne üç tane dağ resmi konuluyor. Bu görüntüler dağın önden üç farklı görüntüsü şeklindedir. Daha sonra karşı tarafa bir oyuncak konulur (bebek, ayıcık vb.) ve çocuktan bunların etrafında dolanması istenir. Çocuğa hem kendi hem de oyuncağı tarafından dağlar nasıl görünüyor diye sorulur. Bu çalışma 4-5 yaşlarında yapıldığında çocuklar yüzde 90 oranında kendi önünde ne görüyorsa onu seçer. 9-10 yaşında ise oyuncak bunları görüyor ben bunları görüyorum diye açıklama yapar. Bakış açısı alma testi çok rahatlıkla karşıdaki kişinin bakış açısını anlayabilme becerisinde doğru tespitlerin yapılmasını sağlar.

Çocuklarda empati yeteneğini geliştirmek için neler yapılabilir?

* Çocukların duyguları olduğunun farkında olunmalı.

* Çocuklarla iletişim halinde olunmalı.

* Duyarlı iletişim tekniği kullanılmalı.

* Arkadaşları ile olan iletişimine müdahalede bulunulmamalı.

* Rol model olunmalı.

* Özellikle erken çocukluk döneminde empati yeteneği için sabırsızlık gösterilememeli, 5-6 yaştan sonra takip ederek, açıklama yapılarak, sezgisel olarak duyguları ve iletişim süreçlerini anlamalarına yardımcı olacak bir tarz benimsenmeli.